Dagblad Trouw besteedde onlangs aandacht aan een initiatief van Gezond Leefmilieu Venray, dat de luchtkwaliteit gaat meten in de gemeente met de grootste veedichtheid van Nederland: Venray. Daarbij maakt Gezond Leefmilieu Venray gebruik van de expertise van Teus Hagen (vereniging Behoud de Parel).

Venray huisvest zo'n 650.000 varkens, er zitten verspreid over de gemeente ruim 4 miljoen kippen in hokken en er komen almaar meer geiten bij. Venray is vriendelijk voor zijn agrariërs. Maar ook voor de andere 43.000 inwoners? Die vraag stelt Trouw aan Mia Wegh en André van Maarschalkerwaard uit Leunen, die het onderzoek gaan uitvoeren.

Dit voorjaar publiceerde de Universiteit Maastricht een studie die een hoog aantal aangeboren afwijkingen signaleerde bij baby's in Noord-Limburg. Oorzaak nog onbekend. Maar er zit veel fijnstof in de lucht boven Venray. Een paar muisklikken op het landelijk meetnet luchtkwaliteit van het rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu RIVM, maakt duidelijk dat de gemeente Venray in Noord-Limburg hoger scoort op gebied van fijnstof dan andere gemeenten in de provincie.

In het interview met Trouw stellen Mia Wegh en André van Maarschalkerwaard dat er  maar eens helderheid over moet komen. Samen met andere bezorgde inwoners gaan ze serieuze metingen doen naar fijnstof. Ze gaan apparatuur installeren om de luchtkwaliteit te onderzoeken. Wegh: "De merkbare overlast is de laatste jaren enorm toegenomen. Het grijpt je soms letterlijk bij de keel. Er zijn hier dagen dat je niet buiten kunt lopen, je adem wordt je afgesneden." Maar dat is een subjectieve waarneming. Meten is weten.

Wegh en Van Maarschalk zeggen in het interview niets tegen de boeren te hebben, ze willen juist de dialoog, want op tweespalt zit niemand te wachten. Zeker niet in de dorpen van Venray, waar iedereen wel raakvlakken heeft met de agrarische gemeenschap. Boerenlijntjes lopen door ieder dorp. Daarom ook zijn mensen soms wat huiverig om kritiek te uiten, vertellen de twee 'actievoerders' uit Leunen. Voor je het weet heb je ruzies binnen families en daar zit niemand op te wachten.

Venray is een gemeente die vriendelijk is voor de boeren. Dat klopt, zegt ook Martin Houben, de grootste varkensboer in de gemeente en medeinitiatiefnemer van het Nieuw Gemengd Bedrijf (35.000 varkens, 1,2 miljoen kippen, een mestverwerkingsinstallatie en een slachterij) dat gebouwd wordt nabij Grubbenvorst en waar behoud de Parel zich al jaren tegen verzet. "Venray is nu eenmaal qua grondoppervlakte een supergrote gemeente, met heel veel buitengebied. Er is veel agrarische bedrijvigheid en daar kunnen we allemaal van genieten in Nederland." In de gemeente Venray wordt een belangrijk deel van het varkens- en kippenvlees voor de Nederlandse supermarkten geproduceerd. "En in mijn geval ook nog een slimme, duurzame manier. Ik wek ook energie op in mijn bedrijf." Houben is directeur van een firma in Ysselsteyn, dorp bij Venray, met 42 mensen op de loonlijst. Hij heeft 5000 zeugen en 30.000 vleesvarkens, een onderneming opgezet door zijn vader.

Wegh en Van Maarschalkerwaard gunnen Houben, íedere boer in Venray, een mooi en profijtelijk bestaan - al zijn ze bezorgd over de huidige malaise in de varkenshouderij. Minister van landbouw Carola Schouten kondigde kortgeleden een stoppersregeling aan voor varkensboeren die vastlopen. Wegh en Van Maarschalkerwaard vragen zich af of de gemeente Venray bij het verlenen van vergunningen voor nieuwe en grotere varkensstallen, niet ook een zekere zorgplicht heeft naar boeren.

"Even los van de milieulast, het is toch niet in het belang van de gemeente dat straks agrariërs in financiële problemen komen? Heb je daar als gemeenten niet ook een verantwoordelijkheid?", vraagt Van Maarschalkerwaard zich af. Houben denkt dat het zo'n vaart niet loopt: "De varkenskolom is gezond, de problemen worden veroorzaakt door de steeds strengere milieu-eisen, niet door de markt."

Wethouder Jan Loonen (CDA), verantwoordelijk voor onder meer het plattelandsbeleid in Venray vindt dat de gemeente bij de vergunningverlening niet op de stoel van de ondernemer kan gaan zitten, hij wijst een medeverantwoordelijkheid voor het financiële wel en wee van boeren af.

"Ook in Venray zijn er varkenshouders die klem zitten met hun bedrijf. In onze gemeentelijke visie zetten we in op stoppen of verplaatsen van veehouderijen rondom de kernen. De gemeente wil in gesprek met deze bedrijven", zegt Loenen.

Gezond Leefmilieu Venray werd afgelopen januari opgericht, een samenwerkings-verband van verschillende buurtinitiatieven in de gemeente. Bezorgde burgers uit Ysselsteyn, Castenray, Veulen, Oirlo, Leunen en Venray sloegen de handen ineen. Directe aanleiding was een dialoog over de toekomst van de agrarische sector, die de gemeente in 2015 had georganiseerd.

Die gesprekken mondden uit in een gemeentelijk standpunt, maar die 'Visie Veehouderij Venray 2018' schetst een toekomstbeeld waarin menig ongeruste burger zich volgens Wegh en Van Maarschalkerwaard niet herkent.

"De dialoog was voor ons een tegenvaller. Wij hadden het gevoel dat de mening van de burgers ondergeschikt was", zeggen de twee. "De nadruk lag op het economi-sche belang van de agrarische sector voor de export en de productie van ons voedsel. Het is wellicht allemaal waar. Maar wij als burgers van Venray leven dag-in dag-uit in die uitstoot van deze grote veebedrijven. Daar zijn we erg bezorgd over."

De stank is in feite niet eens het grootste probleem. Het zijn de stoffen die in de atmosfeer komen en ingeademd worden. Fijne stofdeeltjes, die diep kunnen doordringen in de longen. Daarom: de feiten moeten op tafel. Binnenkort gaan de leden van GLV op diverse plekken in de gemeente apparatuur installeren om de luchtkwaliteit te meten. De sensoren zijn niet eens zo heel duur, voor een paar tientjes zijn er al betrouwbare luchtmeters te koop. De groep uit Venray werkt samen met het RIVM. Dat is voorstander van het meten van luchtkwaliteit door groepen burgers.

Varkenshouder Houben vindt het allemaal prima. "Maar, wij moeten op basis van feiten beslissingen nemen en niet op grond van emoties. Dus die metingen moeten wel onafhankelijk worden gedaan. Ik weet niet of GLV onafhankelijk is. Er is eigenlijk geen bewijs voor de risico's. Iedereen heeft zijn eigen verhaal. Ik maak mij totaal geen zorgen over de gezondheid van omwonenden, ik heb 42 man personeel, die vaak al jarenlang bij mij in dienst zijn. Die hebben nooit ergens last van."

De gemeente Venray wil zelf ook metingen gaan doen naar de luchtkwaliteit. Tot dusver doet Venray geen eigen onderzoek, aldus wethouder Martijn van der Putten (D66), verantwoordelijk voor de veehouderij. "Venray doet wel mee aan een omvangrijk wetenschappelijke studie naar fijnstof en endotoxinen door de intensieve veehouderij in Noord-Limburg." Endotoxinen zijn bacteriedeeltjes in de atmosfeer die gezondheidsklachten kunnen veroorzaken.

In de 'Visie' op de veehouderij in het buitengebied van de gemeente wordt aangekondigd dat Venray gaat bekijken of er eenvoudige en goedkope meettechnieken zijn, om een beeld te krijgen van de luchtkwaliteit. Van der Putten: "Dat willen we samen met omwonenden, veehouders en deskundigen doen. Gezond Leefmilieu Venray is van harte welkom. Als we samen metingen doen, is dat misschien efficiënter en goedkoper. We moeten het wel eens worden over hoe we gaan meten en wat we meten, zodat we niet het risico lopen appels met peren te vergelijken. We hebben hetzelfde doel."

De luchtkwaliteit in Venray (geur, fijnstof en ammoniak) wordt door de gemeente op basis van landelijke rekenmodellen wel berekend, meldt Van der Putten. "In het kerkdorp Vredepeel staat ook een RIVM-meetstation. Maar we willen graag meer en op meer plekken meten."

De wethouder vindt dat de mensen van Gezond Leefmilieu Venray 'oprechte zorgen uiten', maar hij is het niet eens met kritiek dat de gemeente het oor laat hangen naar de agrarische sector. "Tijdens de dialoog over de intensieve veehouderij - waar ook vanuit Behoud de Parel is deelgenomen - was de conclusie dat er draagvlak is voor de intensieve veehouderij, maar ook dat die overlast veroorzaakt. De veehouderij is een onlosmakelijk deel van de gemeenschap in Venray, die een belangrijke bijdrage levert aan de economie van Venray. Maar bij de verdere ontwikkeling van de veehouderij staat de gezondheid van de mens centraal, is er aandacht voor de leefomgeving en vermindering van effecten op de omgeving."