We schrijven 1 janurai 2022. UIt het oude jaar nemen we in ieder geval de vogelgriep mee. Dat blijkt inmiddels een jaarlijks terugkerend fenomeen! Op termijn kan de vogelgriep ook voor de mens een risico gaan vormen, net zoals covid 19 dat nu al is voor mensen.

Als het gaat om een zogenaamde hoogpathogene vogelgriep kunnen vogels al binnen enkele uren symptomen vertonen en wat later komen daar ademhalingsproblemen, diarree en ontstekingen bij. Soms springt het virus over op zoogdieren, zoals vossen. Sommige varianten zijn ook besmettelijk voor mensen. De huidige variant, waarmee we nu in Nederland te maken hebben, biedt weinig kans op zo'n sprong naar de mens, maar als dat gebeurt lijken de symptomen op milde griepverschijnselen. Toch zijn er in Azië varianten ontstaan die ook voor mensen dodelijk kunnen zijn.De vogelgriep die op dit moment rondwaart in Nederland - of beter gezegd: in Europa - is de grootste uitbraak van vogelgriep ooit. Net zoals in andere jaren leidt de vogelgriep tot ophokplichten, vervoersverboden en ruimingen.
at de vogelgriep steeds weer terug keert heeft in ieder geval te maken met de jaarlijkse trek van onder andere duizenden wilde ganzen die over Nederland vliegen. En onderweg poepen ze en landen ze nogal eens om uit terusten of te fourageren. En dan als ze landen in de buurt van IV-bedrijven, dan ontstaat er een kans op besmetting van kippen of ander pluimvee. Sinds 2003 heeft Nederland met enige regelmaat te maken met de vogelgriep. Maar sinds 2014 is het iedere herfst, als de trekvogels over ons land vliegen, raak.

Zoals gezegd, 2021 bleek een zwaar jaar te zijn, in heel Europa. In december meldden Duitse wetenschappers van het Friedrich-Loeffler-Institut (FLI) – dat onderzoek doet naar dierenwelzijn – dat Europa nooit eerder zo’n ernstige uitbraak gezien heeft. Tel daarbij op dat het virus voor het eerst een heel jaar lang wel ergens op het continent te vinden was. Miljoenen vogels werden geruimd bij honderden pluimveebedrijven. In Polen overleden vorig seizoen zelfs meer dan 13 miljoen vogels, meldt de diereninspectie aldaar.

Naast de vogeltrek als verklaring voor de in het najaar steeds terugkerende vogelgriep, speelt de grote pluimveedichtheid in Nederland ook een belangrijke rol. Met een totaal van 100 miljoen kippen in ons land is een uitbraak haast onvermijdelijk. De pluimveedichtheid is in Nederland zes keer zo hoog als het Europese gemiddelde. In Limburg – waar een zevende van alle kippen leeft – is die dichtheid zelfs achttien keer zo hoog.

Strikte maatregelen moeten gigantische uitbraken voorkomen. Is een bedrijf besmet, dan worden alle vogels geruimd. En een vervoersverbod moet verspreiding voorkomen. Een meldplicht, snelle test- en ruimprocedures, en nauwe monitoring van risicovolle bedrijven zorgen ervoor dat we met elf uitbraken dit seizoen onderaan de Europese lijstjes bungelen. Ter vergelijking: Italië heeft in die tijd inmiddels tweehonderd uitbraken gehad.

De maatregelen in Nederland zijn niet vrij van kritiek. Bij een milde variant kan in Nederland al geruimd worden en gezonde dieren in de nabijheid worden regelmatig preventief vernietigd. Volgens Dagblad de Limburger zijn sommige dierenwelzijnsorganisaties, zoals het Comité Dierennoodhulp, daar niet blij mee. Ook de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) heeft de overheid in 2018 gewaarschuwd voor het teruglopende draagvlak voor die maatregel in de maatschappij. Desondanks komen dit seizoen de Nederlandse legkippen, vleeskuikens, kalkoenen en vleeseenden er niet geheel ongeschonden vanaf. Bijna een miljoen vogels moesten het door ruimingen ontgelden in de afgelopen drie maanden, blijkt uit cijfers van Wageningen University & Research (WUR). Daarvan kwamen er 64.000 uit Limburg, uit de stallen van Jenniskens. De ophokplicht, die sinds oktober van kracht is, wordt met name vanuit de pluimveehouders bekritiseerd. Kippen ervaren bijvoorbeeld zoveel stress van het binnen zitten dan ze ernstig pikgedrag vertonen.

De kans dat de vogelgriep vanzelf weggaat is onwaarschijnlijk, al gloort er een uitweg aan de horizon: vaccineren. Niet met een spuitje, maar via het drinkwater of verneveling. LTO Nederland pleit voor het vaccineren van gevogelte. De weg naar vaccineren is echter lang en kostbaar. Doordat het virus snel evolueert is de effectiviteit van bestaande vaccins beperkt. Daarbij komt dat gevaccineerde dieren en geïnfecteerde dieren lastig van elkaar te onderscheiden zijn in diagnostische testen. Handel in gevaccineerd pluimvee is dan ook niet toegestaan in de EU, waardoor de vraag naar vaccins beperkt is. Voor farmaceuten is er hierdoor weinig reden om te investeren in de ontwikkeling van een beter vaccin dat veilig voor de handel is. Een klassiek kip-eiverhaal. Maar de uitbraak nu is zo groot dat er een kantelpunt kan komen in de Europese vaccinatiediscussie. Al zal het nog vele uitbraken duren voordat werkbare vaccins op de markt verschijnen. Een geschenk uit de hemel zou vrieskou zijn: daar kunnen vogelgriepvirussen doorgaans niet goed tegen.

Tot het zover is, zijn de huidige maatregelen de enige optie om het virus enigszins onder controle te houden. Dat de veestapel zo groot en de veehouderij zo intensief is – al helemaal in Limburg – werkt niet mee. Minder pluimveebedrijven - en vooral minder intensieve pluimveehouderijen - betekent minder uitbraken, dat is de meest eenvoudige rekensom. Dat is óók van belang gezien vanuit het oogpunt van risico's voor de mens.

Op zich lijkt de vogelgriep niet zo risicovol voor de mensen. Maar hoe ernstig het huidige vogelgriepvirus is voor mensen, is nog niet duidelijk. Maar in zijn algemeenheid is de overgang van de vogelgriep - bijvoorbeeld via een zoogdier (denk bijvoorbeeld aan een varken) naar de mens als gevolg van mutaties - of een samensmelting van de vogelgriep met een griepvirus, dat het varken bij zich draagt - zeker mogelijk. Dan kan de vogelgriep ookl besmettelijk zijn voor de mens. Zoals al gebleken is bij de Spaanse griep in het begin van de vorige eeuw of de Mexicaanse griep, die we nog redelijk recent doorgemaakt hebben. In beide gevallen ging het om een mutatie van de vogelgriep, die via varkens oversprong naar de mens. Bij de Spaanse griep leidde dat tot tientallen miljoen menselijke slachtoffers en daarmee is die op z'n minst verglijkbaar met covid-19, waarbij óók sprake is van besmetting van de mens via een zoogdier.

Overigens zijn in China al minstens tien mensen overleden bij wie een vergelijkbare variant van de vogelgriep was overgeslagen. Het Britse RIVM maakte bekend dat iemand in het zuidwesten van Engeland de nieuwe variant van het vogelgriepvirus had opgelopen, voor zover bekend de eerste menselijke patiënt van Europa.
In ieder geval alle reden om waakzaam te blijven, zeker als we de gevolgen van covid-19 dagelijks om ons heen zien.