L1TV zendt op 21 en 24 maart 2013 het TV-debat uit, dat door de Behoud de Parel samen met andere organisaties is georganiseerd op 1 oktober 2012. De Talkshow ging over de verhouding tussen Braziliaanse sojabonen en Nederlands veevoer. Ten behoeve van deze Talkshow maakte Wiek Lensen een documentaire film over de duurzaamheidaspecten van de Nederlandse intensieve veehouderij. Fragmenten uit deze documentaire komen ook aan de orde in de uitzending van L1.

Op 1 oktober 2012 organiseerde Behoud de Parel en de Werkgroep Land- en Tuinbouw Noord-Limburg samen met Wiek Lenssen Filmproducties, en de SP Horst aan de Maas een tv-debat op de Floriade, over de relatie tussen Nederlands veevoer en Braziliaanse soja. Nederland is Europa's grootste importeur van soja en de intensieve veehouderij is er de grootste afnemer van. Mato Grosso in Brazilië is dé plek waar de meeste soja wordt verbouwd, op reusachtige plantages. Nederland vaart dus wel bij het importeren van soja uit Brazilië, want ook voor de Rotterdamse haven levert dit veel werk en dus inkomsten op. En voor Brazilië is het een belangrijk exportproduct. Maar het is niet alles goud wat er blinkt. De sojateelt gaat in Brazilië ten koste van kleine boeren, inheemse volken en miljoenen hectare aan tropisch regenwoud.

Is de sojateelt wel duurzaam? Zijn er alternatieven? Aan dit avondvullend debat deden mee: de Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie (Henk Flipsen), stichting Milieudefensie (Klaas Breunissen), de Nederlandse Akkerbouw Vakbond (Hans van Kessel) de SP (Henk van Gerven), Land en Tuinbouw Organisatie LTO (Peter Brouwers), Dutch Dairymen Board (Sieta van Keimpema), stichting Wervel (Luc van Krunkelsven) en landbouwdeskundige Guus Geurts. Niek Koning van de Universiteit Wageningen verzorgde de inleiding.

Bijzondere deelnemers waren verder drie Braziliaanse gasten die in hun eigen omgeving, omringd door sojavelden, in drie korte films waren geportretteerd. De films gaven richting aan de deelthema's van het debat. Deze gasten waren: Genito Kaiowá, Guarani-indiaan, Nilfo Wandscheer, een kleine Braziliaanse boer en Giba Veira dos Santos van de Braziliaanse ngo CIMI. Tijdens de talkshow gaven zij een toelichting op hun persoonlijke ervaringen met de sojateelt.

De duo-presentatie was in handen van agrarisch journalist Aart van Cooten en Jos van den Broek namens L1TV en de avond werd muzikaal opgeluisterd door het Parel Leed Aktie Groep (PLAG). Inmiddels is het debat samengevat in een 40 minuten durend tv-programma dat op 21 en 24 maart 2013 uitgezonden wordt door de Limburgse provincale zender L1TV.

Beschrijving van het project door Wiek Lensen
Het project "Het Duurzame Varken" is een documentaire film die ik momenteel aan het ontwikkelen ben. Het project komt voort uit een tv-debat dat op 1 oktober 2012 werd georganiseerd op de Floriade te Venlo, Noord-Limburg. In de film ga ik op zoek naar het antwoord op de vraag, wat de Rabobank precies bedoelt met het door haar vaak gehanteerde begrip 'duurzaamheid', in een context als die van de Nederlandse varkenshouderij en sojabonen uit Brazilië.

Noord-Limburg, de regio waarin ik woon, vormt samen met Oost-Brabant het kloppende hart van de Nederlandse intensieve veehouderij. Nederland is één van de grootste vleesexporteurs ter wereld, dankzij de 'goedkope' en efficiënte wijze waarop in Nederland vlees wordt geproduceerd. Elk uur van de dag worden er daarvoor 1300 varkens in het Brabantse Boxtel geslacht, dieren die in minder dan vier maanden geheel zijn volgroeid dankzij de sojabonen uit Brazilië. Niet veel landgenoten weten echter dat Nederland daarom ook 's werelds op één na grootste importeur van sojabonen uit Brazilië is (op China na). Meer dan 90 % van deze soja wordt verwerkt tot veevoer. Er bestaat een zeer nauwe samenhang tussen soja en onze kiloknallers.

Afgelopen zomer (2012) filmde ik in Brazilië de gevolgen van deze sojateelt, voor mens en milieu. Zoals de filmfragmenten laten zien, was ik getuige van een soort guerrilla tegen kleine boeren en indianen, om steeds meer land te annexeren voor de export. Achter dit geweld staken grootschalige soja-ondernemingen. Huurmoordenaars worden vanuit Paraguay ingevlogen om de mensen van de grond te verjagen. Er vallen daardoor zeer frequent dodelijke slachtoffers onder indianen, boerenleiders , mensenrechten- en milieuactivisten.

De innige agro-relatie tussen Brazilië en Nederland blijkt bijvoorbeeld ook uit de rol die de Rabobank heeft in zowel de Nederlandse intensieve veehouderij als in de Braziliaanse sojaproductie. In Brazilië financiert de bank reusachtige sojaplantages. De grootste plantage in dit land heeft een oppervlakte gelijk aan Zwitserland. Ik stel vragen bij zulke grote monoculturen, vooral met het oog op het begrip 'duurzaamheid'. We importeren het voer, we exporteren het vlees en de mest blijft hier. In Brazilië verdwijnt het bos, met alle dieren, insecten, planten en mensen erin. Wat overblijft is een volkomen leeg aardoppervlak, waarop slechts één organisme nog zal overleven: de genetisch gemanipuleerde round-up ready soja. Over de lege aarde werpen vele vliegtuigjes hun schaduw om vervolgens tonnen landbouwgif te lossen, zeer zware bestrijdingsmiddelen die in Europa al lang verboden zijn. Enkel de sojaplant overleeft deze giftige regen, omdat ze een resistent gen bevat tegen het gif. De universiteit van Cuiabá in de deelstaat Mato Grosso vindt in moedermelk resten van DDT, Endosulfan en nog tien andere zware vergiften. Zie hiervoor het filmfragment 'gifbonen'.

De Rabobank is in deze totale keten aanwezig, van soja als voer tot de productie van vleesvarkens. Als verstrekker van kapitaal heeft de bank de grond en de exportwaarde van de soja als onderpand. Reden te over om deze bank eens nader te bevragen over de duurzaamheidsfactor van dit verhaal, nadat ik verschillende partijen in Brazilië hierover heb geinterviewd. Naast de Braziliaanse situatie wil ik ook de Noord-Limburgse regio laten zien als de spiegel van Brazilië. Duidelijk is dat onze varkensboeren hier vaak weinig tot zeer weinig te kiezen hebben in dit verhaal. Het geld bepaalt de spelregels. Dit wil ik tonen aan de hand van twee varkensboeren, die beiden geen soja aan hun dieren willen voeren. De ene boer omdat hij bewust scharrelvarkens fokt, de ander die wel in de 'reguliere' fokkerij actief is, maar experimenteert met alternatief veevoer. Hij wordt door zijn financiële adviseurs echter toch regelmatig naar 'de middenweg' terug gefloten. De boeren laten zich uit over de rol die de Rabobank in hun
sector speelt. Beiden wonen niet ver van de plek waar een megastal gepland is.

In dit verhaal vind ik onloochenbaar iets van onze culturele waarden terug, zowel de positieve als de negatieve. Ik ben geen filmmaker die bij voorbaat uitgaat van de superieure morele waarden van ons landje in de wereld. De Nederlandse volksaard wordt weleens aangeduid als die van de koopman-dominee. In deze context valt deze karaktertrek volgens mij moeilijk te ontkennen. Aan de ene kant hechten we oprecht veel waarde aan ethiek, rechtvaardigheid en moraliteit. Niet voor niets zijn we het enige land ter wereld dat een politieke partij voor de rechten van de dieren kent. Aan de andere kant mag dat morele besef ons ook weer niet al teveel geld gaan kosten. Maar zou dit vlees niet eigenlijk 3x zo duur in de supermarkt moeten liggen? Staat de Rabobank als Nederlandse bank symbool voor deze karaktertrek? De bank draagt immers het begrip 'duurzaamheid' hoog in het vaandel en heeft, in vergelijking met sommige andere banken, inderdaad nog niet het meest ongunstige duurzaamheidsprofiel.

Maar is 'duurzaamheid' in deze sojaproblematiek wel een heus en waarachtig streven? Of wordt het hier gebruikt als een term die de dominee met de koopman probeert te verbinden? Dat antwoord hoop ik te vinden in deze filmproductie.