De rechter eist dat alle EU-landen maatregelen treffen op het gebied van fijnstof. Nederland loopt voor op schema en zit daardoor juist langer met een teveel aan fijnstof opgescheept.

Door een recente uitspraak van het Europese Hof van Justitie zal Europa schoner worden. De kans is echter groot dat Nederland juist langer dan verwacht met een teveel aan rondzwevend fijnstof blijft zitten. Het Hof bepaalde eind juli dat EU-burgers op korte termijn een actieplan tegen luchtvervuiling kunnen verlangen van hun gemeente. Het is een belangrijke stap voorwaarts voor bezorgde burgers in landen waar de overheid tot nu toe laks is geweest.

Nederland nam al veel maatregelen – zoals 80-kilometerzones op verschillende ringwegen – en heeft vergevorderde plannen in de vorm van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). Dat programma, dat grotendeels lijkt te voldoen aan de eisen die de Europese rechter vorige week stelde, gaat ervan uit dat Nederland in 2011 op alle plaatsen aan de Europese normen voor grof fijnstof moet voldoen. Dat lijkt door de uitspraak van het Hof niet meer het geval. „Dit arrest maakt duidelijk dat de normen ook na 2011 soms mogen worden overschreden, als bijvoorbeeld economische belangen dat rechtvaardigen”, aldus Chris Backes, hoogleraar bestuursrecht aan de universiteit van Maastricht en deskundige op het gebied van Europees milieurecht.

Hij noemt het arrest „zeker een vooruitgang”, maar wijst erop dat bezorgde EU-burgers geen specifieke maatregelen, zoals een verbod op vrachtverkeer, kunnen eisen. Volgens het Hof zijn lidstaten verplicht „op korte termijn maatregelen te nemen om het risico van overschrijding van de grenswaarden tot een minimum te beperken en geleidelijk terug te keren naar een niveau onder deze waarden”. De EU-landen mogen daarbij rekening houden met „de feitelijke omstandigheden en alle betrokken belangen”. Backes: „De winst is dat bestuursorganen het probleem serieus moeten aanpakken. Dat laat nog veel ruimte, maar geen ruimte tot niets doen.”

Zo geeft het de Duitse gemeente München niet langer de mogelijkheid niets te doen tegen de vervuiling die inwoner Dieter Janecek aan de drukke verkeersader Landshuter Allee ondervindt. Door de circa 140.000 voertuigen die dagelijks aan zijn woning voorbijtrekken, wordt het daggemiddelde aan fijnstofconcentratie veel vaker dan de toegestane 35 dagen per jaar overschreden. Die EU-norm werd in 2005 van kracht, nadat bleek dat in de EU jaarlijks 370.000 burgers voortijdig stierven door het inademen van fijnstof. De wetgeving maakte de Landshuter Allee, zoals vele andere straten in Europa, niet schoner. Veel lidstaten negeerden de regels, of deden minder dan nodig is om aan de normen te voldoen. Janecek, lid van de Duitse Groenen, begon een rechtszaak. Hij spreekt nu van een doorbraak. „Overal in Europa zullen burgers naar de rechter stappen.”

Zijn advocaat, Remo Klinger, denkt dat ook de Europese Commissie in Brussel zich steviger op gaat stellen. Het dagelijks bestuur van de EU greep tot nu toe niet in. „De vraag van het Hof aan de vertegenwoordiger van de Commissie was: waarom bent u geen procedures gestart? De Commissie antwoordde dat het politiek gezien beter was de lidstaten wat ruimte te geven, maar benadrukte dat Brussel vanaf komend najaar wel degelijk actie gaat ondernemen”, aldus Klinger. De Commissie heeft dat begin juli inderdaad aangekondigd in een persbericht.

Omdat Nederland als enige EU-land een strikte koppeling kende tussen ruimtelijke ordening en luchtverontreiniging, heeft de Raad van State de voorbije jaren diverse grote bouwprojecten stilgelegd. Een Tweede Coentunnel bij Amsterdam bijvoorbeeld zou tot extra verkeer en daarmee tot meer fijnstof leiden. Nederland werd zo in een betrekkelijk vroeg stadium gedwongen tot het voorbereiden van maatregelen op landelijk en gemeentelijk niveau, samengevat in het NSL.

De meeste EU-landen moeten een inhaalslag maken. En aangezien tweederde van de door de mens veroorzaakte fijnstof in Nederland komt aangewaaid vanuit het buitenland, kan het arrest volgens het Planbureau voor de Leefomgeving tóch positief uitpakken voor schone lucht in Nederland.

Wetgeving

In juni is nieuwe EU-wetgeving voor fijnstof van kracht geworden. Hierin is voor het eerst een norm voor klein fijnstof (PM2.5 genaamd) afgesproken. Dit zou nog schadelijker zijn dan grof fijnstof (PM10), waarvoor al sinds 2005 normen van kracht zijn.

De wetgeving voor PM2.5 gaat pas in 2015 in. Omdat veel landen nog niet aan de reeds bestaande normen voor PM10 voldeden is daarover besloten dat uitstel tot 2011 mogelijk is, maar alleen voor landen die volgens de Europese Commissie voldoende maatregelen nemen.

Nederland heeft een Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit opgesteld en hoopt daarmee in aanmerking te komen voor uitstel tot 2011. Voorwaarde is volgens Brussel dat in dat jaar op alle plaatsen in Nederland aan de normen voor PM10 wordt voldaan.

(Bron: NRC, Wilmer Heck, 8-8-'08)