Premier Jan Peter Balkenende heeft bij voorzitter José Manuel Barroso van de Europese Commissie aangedrongen op afzwakking van het Europese natuurbeschermingsbeleid Natura 2000. Barroso heeft scherp afstand genomen van het standpunt van Balkenende dat Natura 2000 schade toebrengt aan economische activiteiten. Dat blijkt uit de persoonlijke briefwisseling in de zomer van 2009 tussen beide politici (zie bijlagen), meldt de Volkskrant.

Minister Gerda Verburg (LNV) heeft premier Jan Peter Balkenende gevraagd de brief te schrijven naar Commissie-voorzitter José Manuel Barroso, om de problemen bij de uitvoering van Natura 2000 aan te kaarten. Dat zegt minister Verburg in een interview met landbouwblad Veldpost. "Het is mijn initiatief. Ik ben verantwoordelijk voor die portefeuille. […] Tegen Balkenende heb ik gezegd: als je een gesprek hebt met Barroso, wil je dit dan ook onder zijn aandacht brengen?" Opmerkelijk is dat minister Gerda Verburg de Kamer kort voor de zomer nog schreef dat de Europese Commissie een herziening van de EU-natuurrichtlijnen niet ziet zitten.

Balkenende heeft zijn initiatief niet met de ook verantwoordelijke minister Cramer van milieu (PvdA)kortgesloten. Een woordvoerder van Vrom stelt dat de brief "niet met ons is afgestemd".

Balkenende keert zich vooral tegen het voorzorgbeginsel, waardoor economische activiteiten niet zijn toegestaan als de biodiversiteit daaronder te lijden kan hebben. Barroso weerlegt in zijn antwoord alle kritiekpunten van Balkenende en stelt dat binnen de Natura2000-regels wel degelijk economische activiteiten mogelijk zijn in of bij de aangewezen natuurgebieden.

De Volkskrant voert hoogleraren natuurbeschermingsrecht en staatrecht op, die de actie van Balkenende opmerkelijk, onlogisch en als mosterd na de maaltijd beschouwen. Directeur Johan van de Gronden van het Wereld Natuur Fonds speekt in de krant van een diep conservatief landbouwverhaal, volgens voorzitter Jan Jaap de Graeff van Natuurmonumenten probeert de premier Natura 2000 de 'demonteren'.

Actie Balkenende tegen Natura 2000 valt slecht
‘Zeer opmerkelijk’, noemt Kees Bastmeijer, hoogleraar natuurbeschermings- en waterrecht in Tilburg de brief van premier Balkenende waarin hij bij voorzitter Barroso van de Europese Commissie pleit voor afzwakking van het Europese natuurbeschermingsbeleid. ‘De Nederlandse regering neemt hiermee expliciet afstand van Natura 2000, het belangrijkste instrument in Europa om het afnemen van de soortenrijkdom tegen te gaan.’

Dat is vooral vreemd, meent Bastmeijer, omdat het kabinet bij herhaling zijn zorg heeft uitgesproken over het verlies aan biodiversiteit. ‘Tijdens de recente begrotingsbehandeling betreurde minister Verburg het nog dat het Nederland niet lukt om de doelstelling te halen om het biodiversiteitsverlies in 2010 een halt toe te roepen. En Natura 2000 is daar nu juist voor bedoeld.’

De voorstellen van Balkenende aan Barroso komen niet helemaal uit de lucht vallen. Eind dit jaar moet Nederland alle 162 Natura 2000-gebieden definitief hebben aangewezen. Naarmate de einddatum van aanwijzing nadert, roepen critici (onder wie werkgevers en belangenorganisaties van agrariërs) almaar luider dat Nederland ‘op slot’ gaat door de regelgeving voor Natura 2000-gebieden.

Die roep vindt weerklank bij CDA en VVD en bij sommige provincies, die beheerplannen moeten opstellen voor de gebieden. Daarbij wordt vaak verwezen naar de Crisis- en Herstelwet, bedoeld om de economische crisis te lijf te gaan. Die wet dreigt een mislukking te worden door de knellende natuurbeschermingsregels, zeggen de critici van Natura 2000.

Minister Verburg schreef op 30 juni een brief aan de Kamer over de ‘rek en ruimte’ die binnen het Natura 2000-regime te vinden is voor economische activiteiten zoals landbouw. De minister gaf ook aan dat de Europese Commissie de richtlijnen niet wilde aanpassen.

Toch schreef premier Balkenende twee weken later namens de regering zijn brief aan Barroso. ‘De regering slaat met die brief een heel ander pad in’, meent Kees Bastmeijer. ‘Balkenende vraagt expliciet om herziening van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn, die de basis vormen van Natura 2000. Voor mij is dit nieuw. En ik vraag me af of een dergelijk verzoek niet afgestemd moet worden met het parlement.’ Overigens blijkt PvdA-minister Cramer van Milieu de brief niet te kennen.

Het door Balkenende bekritiseerde voorzorgsbeginsel is een kernelement in het Natura 2000-regime, aldus Bastmeijer. In het verleden legden natuurbelangen het vaak af tegen economische belangen. Met als gevolg dat de soortenrijkdom in natuurgebieden dramatisch afnam. Door het voorzorgsbeginsel toe te passen op de belangrijkste natuurgebieden, moet dat in de toekomst voorkomen worden. Het bepaalt dat economische activiteiten die de instandhoudingsdoelstellingen van die gebieden in gevaar brengen in beginsel niet worden toegestaan. Bastmeijer: ‘Als je dit beginsel uit het systeem haalt, dan verzwak je het Natura 2000-regime ernstig.’

Hij vindt dat Barroso er terecht op wijst dat binnen dat regime nog wel degelijk economische activiteiten mogelijk zijn in of nabij de betreffende natuurgebieden. Zelfs activiteiten die wel negatieve invloed hebben op de natuurwaarde kunnen onder voorwaarden worden toegestaan. Er moeten dan wel dwingende redenen van groot openbaar belang zijn, alternatieven moeten onmogelijk zijn en de schade moet gecompenseerd worden.

Bastmeijer noemt de timing van Balkenendes brief ‘bijzonder ongelukkig’. ‘Er is veel tijd en energie opgegaan aan de implementatie van de richtlijnen, bij overheden en bedrijven. Dat begint nu net een beetje te lopen.’

‘Mosterd na de maaltijd,’ zegt ook Tom Barkhuysen, hoogleraar staats- en bestuursrecht in Leiden en advocaat in Amsterdam. ‘Het was beter geweest als Nederland destijds had opgelet bij het vaststellen van deze richtlijnen. Nu kun je beter binnen de regelgeving zoeken naar ruimte.’

Johan van de Gronden, directeur van het Wereld Natuur Fonds spreekt van een ‘diep conservatief landbouwverhaal.’ ‘Beschamend omdat Nederland een voortrekkersrol speelde in Europa. Natura 2000 is zelfs gebaseerd op onze ecologische hoofdstructuur.’

Barosso schrijft terecht, aldus Van de Gronden, dat investeren in natuur geld kan opleveren. ‘Kwam onze premier maar eens met een visie op groene economie.’

Van de Gronden betwijfelt of het pleidooi van Balkenende breed is besproken in het kabinet. ‘Ik vrees dat het onder de radar door is geglipt. En als je niet goed thuis bent in de materie zie je niet meteen hoe groot de consequenties zijn.’

Natuurmonumenten veroordeelt het verzoek van premier Jan Peter Balkenende voor versoepeling van de Europese regels voor natuurbescherming. Het is een poging om het streven van Europa om de biodiversiteit te herstellen te demonteren, stelt algemeen directeur Jan Jaap de Graeff van Natuurmonumenten in een reactie. “De premier heeft van zijn collega christendemocraat Barroso een lesje rentmeesterschap gekregen”, aldus De Graeff.

Gezonde investering
Barroso wijst erop dat de regeringsleiders van de Europese Unie eerder hebben afgesproken dat in 2010 het verlies aan planten- en diersoorten moet zijn gestopt. Natura 2000 is volgens de commissievoorzitter het belangrijkste instrument om aan het aanhoudende verlies van biodiversiteit een einde te maken. Daar komt dat een goed beheer van Natura 2000-gebieden een gezonde investering in de economie is, aldus Barroso. Uit onderzoek blijkt dat de Natura 2000-gebieden in Nederland jaarlijkse 4,5 miljard euro opleveren.

Duidelijkheid bieden
Met Barosso is Natuurmonumenten van mening dat het van groot belang is zo snel mogelijk duidelijkheid te bieden over de toekomst van de Natura 2000-gebieden. Dan weten ondernemers waarmee ze rekening moeten houden. Het lijkt er volgens de vereniging op dat de agrarische lobby er juist op uit is zo veel mogelijk onduidelijkheid in stand te houden. Zo beweerde LTO-voorman Tammo Beishuizen onlangs dat Nederland met 162 Natura 2000-gebieden doorschoot; Frankrijk zou er slechts twee hebben. In werkelijkheid hebben de Fransen 1.705 Natura-gebieden aangewezen. En jaren eerder dan Nederland.

(Agrarisch Dagblad, Roel Leferink en De Volkskrant, Caspar Janssen, Marcel van Lieshout, 9-1-'10)

Zie ook het commentaar in NRC Handelsblad (in de bijlage).