Minister Verburg wil dat dierenartsen het gebruik van antibiotica halveren. Dat schrijft de minister in een brief aan de Tweede Kamer (zie bijlage). Eerder besloot ze het gebruik terug te dringen met 20 procent, maar na een rapport van deskundigen heeft ze besloten de druk op te voeren.

In het rapport staat dat steeds meer mensen besmet raken met een bacterie die resistent is tegen antibiotica.

Deskundigen bezorgd over ESBL-vormende bacteriën in vlees en groenten
Bijna 90% van het kippenvlees in Nederland is besmet met ESBL-vormende bacteriën. EBSL staat voor Extended Spectrum Beta Lactamase. Dat zijn enzymen die bacteriën ontwikkelen om zichzelf te beschermen tegen antibiotica. De bacteriën worden daardoor resistent tegen bepaalde typen antibiotica zoals penicillines en cefalosporines. Ook rundvlees, varkensvlees en groenten kunnen besmet zijn. De ESBL's maken antibiotica van de derde generatie onwerkzaam. Die antibiotica worden in ziekenhuizen gebruikt bij ernstige infecties en bij patiënten die niet meer reageren op de antibiotica die huisartsen voorschrijven.

Meer resistente bacteriën
Niet alleen in stallen en in vlees, maar ook in de Nederlandse bodem leven steeds meer bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica. Dat blijkt uit onderzoek van Britse en Nederlandse wetenschappers. Volgens onderzoeksleider David Graham komen de bacteriën „waarschijnlijk uit de landbouw”. Graham denkt dat het antibioticagebruik in de veehouderij de resistentie bevorderd heeft, vooral de laatste decennia. Hij vreest dat resistente bacteriën uit de bodem een extra bron kunnen zijn voor infecties die moeilijk met antibiotica te behandelen zijn. Het onderzoek van Graham, hoogleraar aan Newcastle University, verscheen onlangs online in het vakblad Environmental Science & Technology.

Het gehalte resistente bacteriën is vijftien keer zo groot als in de jaren 70, voor sommige typen antibiotica. De onderzoeker denkt dat de bodem in Nederland meer resistente bacteriën bevat dan die in andere ontwikkelde landen. Graham deed vergelijkbaar onderzoek in de VS en Midden-Amerika. Hij vermoedt dat juist de veehouderij de afgelopen decennia de bron is van de resistentie, omdat daarin veel meer antibiotica omgaan dan bij de behandeling van mensen. Ook is de watervervuiling afgenomen; via industrie en huishoudens belanden juist minder antibiotica in het milieu. Graham analyseerde bodemmonsters uit Noord-Holland, Overijssel, Drenthe en de Noordoostpolder, tussen 1942 en 2008. Ze komen uit het bodemarchief van het Wageningse onderzoeksinstituut Alterra.

Er is ook een onderzoek naar de aanwezigheid van ESBL in groenten van start gegaan. "Frans onderzoek heeft aangetoond dat ESBL's voorkomen in groenten die op en onder de grond groeien. De bacteriën in groenten wijken af van die in onze darmen. Het mechanisme dat de resistentie voor antibiotica veroorzaakt zit in het DNA van de ESBL. Het is niet bekend hoe makkelijk dat overspringt op menselijke bacteriën.

Gezondheidsrisico's
De veehouderij gebruikt al sinds de jaren 60 antibiotica, om de groei van dieren te bevorderen en ziektes te voorkomen en te behandelen. Al sinds de jaren tachtig waarschuwen wetenschappers voor de gezondheidsrisico’s. Antibiotica als groeibevorderaar zijn sinds 2005 verboden, maar in Nederland heeft dat het gebruik ervan niet verminderd. Andere afspraken binnen de veehouderijsector hadden evenmin effect op het gebruik.

Infecties
In ziekenhuizen in Nederland melden zich steeds meer patiënten met bacteriën die resistent zijn tegen bijna alle antibiotica. Infecties bij die patiënten zijn moeilijk te behandelen en soms zelfs onbehandelbaar. Professor Christina Vandenbroucke, hoofd microbiologie van het VU-MC in Amsterdam, signaleert ook in haar ziekenhuis een flinke stijging van het aantal patiënten dat drager is van resistente bacteriën. Het gaat om veel voorkomende gram negatieve bacteriën, zoals de E. coli bacteriën en de klebsiella pneumoniae. De eerste veroorzaken vaak urineweginfecties, de tweede luchtweginfecties. In het VU-MC gaat het om minstens 50 patiënten per jaar die bacteriën bij zich dragen met ESBL's. In heel Nederland zijn er duizenden patiënten met ESBL's die resistent zijn tegen vrijwel alle antibiotica.

Verbazing
Verburg gaat praten met veeartsen die opvallend veel antibiotica voorschrijven. Volgens de minister is 5 procent van de dierenartsenpraktijken verantwoordelijk voor 80 procent van het antibioticagebruik. De Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde reageert verbaasd op de door Verburg aangekondigde maatregelen. "We zijn hard bezig om het antibioticagebruik terug te dringen. Nu een getal noemen van 50 procent is een schot in het duister. Er is geen twijfel aan de wenselijkheid ervan, maar wel aan de haalbaarheid."

Ook de Nederlandse organisatie van pluimveehouders zet vraagtekens bij de haalbaarheid van een halvering van het antibioticagebruik in de veehouderij. "Als er dieren ziek worden moeten ze wel behandeld kunnen worden met antibiotica", zegt secretaris Alex Spieker.

Onderzoek
Het RIVM doet momenteel een breed onderzoek over de gevolgen van de bio-industrie op de volksgezondheid. Het instituut verwacht voor de zomer met resultaten te komen.