UTRECHT – De nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nVWA) heeft in 2010 en 2011 onderzoek gedaan naar de rol die dierenartsen kunnen vervullen om het gebruik van antibiotica in de varkenshouderij terug te dringen. De conclusies zijn niet mals. Uit het rapport ‘Poortwachter 2010′ blijkt dat 50 procent van de antibiotica preventief is ingezet, waarvan driekwart in de vorm van koppelbehandeling. Daarbij krijgen zowel zieke als gezonde dieren het middel toegediend. Daarnaast werd een kwart van de middelen zonder diagnose toegepast en werden op de helft van de varkensbedrijven 3e generatie antibiotica gebruikt. Sinds 1 januari 2012 staan 3e en 4e generatie antibiotica op de zwarte lijst.

Volgens de nVWA roept de problematiek rond het antibioticagebruik in de Nederlandse veehouderij en het terugdringen van het gebruik daarvan veel vragen op. Om meer inzicht te krijgen in dit probleem werd het project Poortwachter 2010 opgezet om meer inzicht te krijgen in de rol die dierenartsen vervullen als poortwachter bij het zorgvuldig en restrictief voorschrijven van antibiotica in de varkenshouderij. Het project is uitgevoerd in de periode maart 2010 tot mei 2011.

Onderzoek 66 dierenartsen
Aan het onderzoek werd deelgenomen door dierenartsen van 83 aselect getrokken varkenshouders. In totaal ging het om 66 dierenartsen, werkzaam bij 41 verschillende dierenartspraktijken. Op de onderzochte varkensbedrijven werden in totaal 27.500 zeugen en 131.500 vleesvarkens gehouden. Uit de administratie van de dierenartsen zijn de soorten en hoeveelheid antibiotica vastgesteld die door de dierenarts zijn afgeleverd. Ook werd duidelijk met welke regelmaat dit plaatsvond.

Op basis van deze informatie werden per bedrijf de dagdoseringen per dier (DDD) berekend om inzicht te krijgen in het het aandeel van diverse soorten antibiotica. In 2009 werden in totaal 907 antibioticatoepassingen geïnventariseerd. Alleen de meest opvallende antibioticatoepassingen – 276 in totaal – zijn vervolgens met de betrokken dierenartsen besproken. Van de 276 besproken antibioticatoepassingen:
■ is 38 procent ingezet als standaardbehandeling, die allen preventief zijn ingezet;
■ bleek 50 procent preventief te zijn ingezet, waarvan 75 procent als koppelbehandeling;
■ is 58 procent niet volgens de registratiebeschikking ingezet;
■ is 25 procent zonder diagnose ingezet;
■ is 33 procent niet door de dierenarts met de varkenshouder geëvalueerd.

Niet zorgvuldig
Uit het rapport blijkt verder dat op 51 procent van de varkenshouderijbedrijven 3e generatie middelen zijn toegepast (in totaal zijn 52 van de 276 toepassingen besproken). In 80 procent van deze gevallen werd de toepassing niet vooraf gegaan door een gevoeligheidsbepaling. “Uit deze inventarisatie blijkt dat de dierenarts regelmatig niet zorgvuldig en restrictief is bij het voorschrijven van antibiotica als het gaat over de vragen. Of een diagnose is gesteld, een goed onderbouwde therapie is ingesteld, de behandeling is geëvalueerd en de conclusie van de evaluatie is uitgevoerd”, aldus de nVWA.

Verder concludeert de nVWA dat de dierenarts bij de keuze voor een bepaald type antibiotica, na analyse van verzamelde data en met het oog op richtlijnen in het formularium, niet altijd zorgvuldig handelt. “Varkenshouders zijn bekend met het beleid inzake reductie van het antibioticagebruik. Zo geeft 90 procent van de houders aan naar andere mogelijkheden te zoeken, 10 procent van de varkenshouder wil antibiotica blijven gebruiken als management tool. Dierenartsen zijn ook op de hoogte van de reductiedoelstellingen, maar onderschrijven een spanningsveld tussen de veehouder en de dierenarts die van invloed is op de wijze waarop zij hun rol als poortwachter uitvoeren.”

Zwarte lijst IKB
Varkenshouders die deelnemen aan Integraal Keten Beheer (IKB) zijn per 1 januari 2012 gestopt met het gebruik van de voor de volksgezondheid meest kritische antibiotica. Hiermee worden de 3e en 4e generatie cefalosporinen en fluoroquinolonen bedoeld. Deze antibiotica kunnen voor zieke mensen van levensbelang zijn. De afspraak geldt voor alle bedrijven die deelnemen aan het Integraal Keten Beheer (IKB). Dat betekent dat varkenshouderijen die niet aan dit IKB-keurmerk voldoen deze kritische antibiotica nog steeds gebruiken.

De nVWA adviseert in haar eindrapport om het project Poortwachter in 2012 nogmaals uit te voeren. “Op deze wijze ontstaat een 1-meting, waarbij de gewenste gedragsverandering van de praktiserend dierenartsen en de versterkte rol als poortwachter, –indien gerealiseerd- zichtbaar zal worden”, aldus de nVWA.