"De overheid heeft omwonenden van veehouderijen onvoldoende beschermd tegen stankoverlast, en moet hun daarom een schadevergoeding betalen". Dat heeft de rechtbank in Den Haag bepaald in een zaak die zestien burgers voerden tegen de staat. De uitspraak van de rechter is een doorbraak.

Advocaat Verbeek, die de burgers bijstond, stelt in het Algemeen Dagblad van 16 september 2022: "De rechter heeft nu bepaald dat de staat onrechtmatig handelt jegens burgers. De wet die bestaat om geurhinder te reguleren deugt niet, en de staat heeft ook niets gedaan om burgers te beschermen tegen de gevolgen daarvan. Dat is een belangrijke vaststelling, die ook in komende procedures van belang kan zijn”.

Het probleem van stankoverlast speelt ook uitdrukkelijk in Horst aan de Maas. Eén van de zestien mensen die de zaak hebben aangespannen is Henk Heldens uit Sevenum. In De Limburger van 19 september 2022 zegt hij: "Het is net alsof je in een stal leeft, zo erg is het soms. De stank is echt níet te hebben.Soms blijft het hier hangen tussen stal en schuur. Als er bezoek is, twijfelen we of we binnen of buiten moeten gaan zitten”. De Limburger meldt dat de gezondheid van Heldens matig is. Heldens wijt dat mede aan ‘stress, zorgen en de onzekerheid’.

Ook burgers die in de buurt wonen van de varkensstallen van het Nieuw Gemengd bedrijf (NGB) hebben overmatige last van stank. In de uitzending van "Nederland is vol" (Vara/BNN, 18-9-'22) kwam één van die burgers, Eugenie Dings, aan het woord. Ook zij zegt heel veel last te ondervinden van de stank die geproduceerd wordt door zo'n 20.000 varkens. Eugenie Dings en haar buren hebben de vergunning voor het NGB ook via de rechter bestreden. Daarbij speelde met name dat de luchtwassers, die het bedrijf heeft geïnstalleerrd niet de beloofde werking heeft om de stank te reduceren. In plaats van 80% "wast" de luchtwasser maar 40% weg. De provincie heeft met het NGB (Houbensteijn) afgesproken dat hij een inspanningsverplichting heeft om de stank terug te dringen. De rechter heeft dat goedgekeurd en de burgers daarmee in de stank laten zitten. B&W van de gemeente Horst aan de Maas voeren een geurbeleid dat boeren feitelijk de ruimte geeft de omgeving in de stank te zetten. In de Geurverordening wordt de boeren toegestaan tot 14 Oudeur (OU) te stinken. Vereniging Behoud de Parel hekelde in de raadsvergadering van 30 maart 2020 de wijze waarop het gemeentebestuur de burgers in het buitengebied aan hun lot overlaat. De meerderheid van de gemeenteraad (PvdA, CDA, Essentie, D66/Groen Links en de VVD steunde echter het college van B&W. Alleen de SP-fractie wees de Geurverordening af.

In de zaak van de zestien burgers (die in de buurt van intensieve veehouderijen wonen of hebben gewoond) bij de rechter in Den Haag kwam uitdrukkelijk naar voren dat zij geurhinder ervaren en zij stellen dat die hinder is opgetreden nadat zij in hun huis zijn gaan wonen. De stank heeft grote impact op hun leven. In het Algemeen Dagblad van 16 september 2022 vertelt een vrouw dat ze psychische hinder ondervond van de geur die afkomstig was van de boerderijen in haar omgeving. Al tien jaar streed ze tegen haar buren. ,,Ik maak me zorgen om onze gezondheid", zei de vrouw. ,,Maar het maakt niet uit wat je doet. De gemeente is volledig op de hand van de boeren. En van de agrarische lobby win je het nooit.” Eenzelfde ervaring die Behoud de Parel ervaart bij de handelwijze van het gemeentebestuur van Horst aan de Maas. Desalniettemin stelt wethouder Thijs Kuipers van Horst aan de Maas, portefeuillehouder gezonde en duurzame leefomgeving in De Limburger van 19 september 2022: „Een heel duidelijk vonnis. Ons wettelijk systeem biedt onvoldoende bescherming tegen stankoverlast en lagere overheden hebben in het verleden de verkeerde afweging gemaakt tussen bedrijfsbelangen en bescherming van de gezondheid. Omwonenden, maar óók ondernemers die hier geen schuld aan hebben, zijn daar de dupe van. Dat is een vrij ernstige, schokkende constatering. We komen er niet meer met juridische geitenpaadjes en technologische vernieuwing. We hebben reparatiewerk te doen.”

De rechter in Den Haag oordeelt dat gemeenten van de overheid te veel vrijheid kregen om bij vergunningverlening af te wijken van bestaande normen. Daarbij ontstonden echter situaties die leidden tot geuroverlast die volgens normen van de overheid zelf onvoldoende of zelfs zwaar onvoldoende zijn. En dat, oordeelt de rechter nu, is in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). ,"Lagere overheden zijn door te ruime normen in de positie geplaatst waarin zij vergunningen verstrekken die een te zware wissel trekken op de gezondheid van individuen”. De rechter vindt dat burgers erop mogen vertrouwen dat de overheid een juiste afweging maakt tussen de economische belangen van een boer en de gezondheidsbelangen van een burger. Dat is niet gebeurd, stelt de rechter. Van de zestien eisers hebben er acht recht op een schadevergoeding, omdat zij voldoende aangetoond hebben dat de stank rond hun woning te groot is.

Voor specifieke veehouderijen heeft de uitspraak geen directe gevolgen. Zij waren geen partij in de zaak. Bij het aankondigen van de zaak stelde de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) ‘verbaasd en teleurgesteld’ te zijn over de rechtszaak. ,,We zijn als varkenshouders al volop bezig met dit onderwerp. Vergeet niet, het is voor een boer ook niet prettig als er overlast is voor de omgeving. Geur is een lastig onderwerp, het is moeilijk te meten. Maar wij doen er alles aan om de hinder te beperken.”

Dat het vaststellen van stankoverlast erg moeilijk is, constateert overigens ook de rechter. Voor de rechtbank lijdt het echter geen twijfel dat de eisende partijen last hebben van de stank. Voor de boeren is de uitspraak een nieuwe tegenvaller. Hen hangt forse inkrimping boven het hoofd, als gevolg van de stikstofplannen van het kabinet. Ook bepaalde een rechter onlangs dat stikstofbesparende stallen mogelijk niet doen wat ze beloven, en dat een aantal Utrechtse boeren die zo’n stal hebben niet mogen uitbreiden. Ook die uitspraak kan verstrekkende gevolgen hebben, zeggen experts.